Iran grenst aan Irak, Turkije, Armenië, Azerbeidzjan, Turkmenistan, Afghanistan en Pakistan. De Perzische Golf en de Golf van Oman bevinden zich ten zuiden en de Kaspische Zee ten noorden van Iran. Aan de kust tegenover de Perzische Golf liggen Saoedi-Arabië, Koeweit, Bahrein, Qatar en de Verenigde Arabische Emiraten.
Iran werd tot en met 1935 in het Nederlands Perzië genoemd. Dit terwijl de Iraniërs zelf hun land hiervoor al wel Iran noemden. In 1935 vroeg de toenmalige Perzische monarch, Reza Sjah, aan alle landen om voortaan de lokale naam van het land, Iran, te gebruiken. Iran betekent ‘Land van de Ariërs’. Na een protest van de Perzische/Iraanse geleerden, kondigde de regering in 1959 aan dat beide namen officieel gebruikt mogen worden. Een inwoner van Iran/Perzië is een Iraniër of een Pers of in het Perzisch; Irani of Pars.
De export van aardolie en aardgas vormen de belangrijkste bron van inkomsten van Iran. Iran heeft een belangrijke positie als vijfde grootste olie-exporteur ter wereld.
Iran is tevens mede-oprichter van de Verenigde Naties, OPEC, de Organisatie van de Islamitische Conferentie en de Organisatie van Niet-gebonden Landen.
Geschiedenis
Iran/Perzië heeft een bijzonder lange geschiedenis en kan met recht één van de bakermatten van de beschaving genoemd worden. De geschiedenis van Iran als land gaat terug tot de 6e eeuw v.Chr., toen Cyrus de Grote van de dynastie der Achaemeniden de verschillende volkeren verenigde. In de eeuwen hierna bereikte dit Perzische Rijk een enorme macht en besloeg het een gebied tot aan de Middellandse Zee.
In de 4e eeuw v.Chr. veroverde Alexander de Grote het Perzische Rijk en versloeg koning Darius III nabij Persepolis. Het land werd na Alexanders dood bestuurd door een Hellenistische (Griekse) klasse onder de Seleuciden. Later vestigden de Parthen en de Sassaniden machtige rijken.
In de zevende eeuw werd het veroverd door de islamitische Arabieren. Het Arabische Rijk van de kaliefen overheerste Iran tot de 9e eeuw en vanaf toen verloor het centrale gezag van de Abbasiden uit Bagdad zijn autoriteit en waren er in Iran diverse rijken en rijkjes.
In de 11e eeuw waren het de Turkse Seltsjoeken die Iran veroverden en later ook de Arabieren versloegen. Het rijk van de Seltsjoeken viel echter al snel weer uiteen en in de 13e eeuw viel het Mongoolse Rijk Iran binnen en de Mongolen verwoestten vele steden en vermoordden vele inwoners.
In de vijftiende eeuw verenigde de dynastie van de Safawiden Iran. Zij voerde onder andere het sjiisme als staatsgodsdienst in. Met name onder sjah Abbas I kwam hun cultuur tot volle bloei, wat goed te zien is in de toenmalige hoofdstad Isfahan. Nadat de Safaviden verslagen waren kwamen later de Kadjaren aan de macht. Iran wist als één van de weinige landen in Azië onafhankelijk te blijven van westerse landen, al hadden met name het Verenigd Koninkrijk en Rusland er grote invloeden.
In de twintigste eeuw heerste gedurende lange tijd de Pahlavi-dynastie. Vader Reza Pahlavi en zoon Mohammed Reza Pahlavi namen weliswaar de titel sjah (koning) aan, maar regeerden als dictators, waarbij de bevolking vaak hardhandig onderdrukt werd. Het westen steunde de dictatuur van de Pahlavi’s.
In 1979 dwong een brede opstand van geestelijken, intellectuelen, middenstanders en vele maatschappelijke organisaties de sjah ten val tijdens de Iraanse Revolutie. Uiteindelijk koos de machtigste politieke partij, die van de geestelijkheid, ervoor om de macht in handen van één persoon te geven: ayatollah Ruhollah Khomeini. Sindsdien wordt het land volgens een door hem opgestelde conservatieve islamitische wetgeving geregeerd.
Van 1980 tot 1988 voerde Iran oorlog met buurland Irak in de bloedige Irak-Iranoorlog.
Sinds het presidentschap van de hervormingsgezinde president Mohammad Khatami is het land, waarvan meer dan de helft van de bevolking jonger is dan 30 jaar, langzaam aan het moderniseren. De conservatieven houden echter stevig de touwtjes in handen en al te radicale hervormers worden onderdrukt.
Geografie
De hoofdstad van Iran is Teheran. Andere belangrijke steden zijn Mashhad, Tabriz, Sjiraz, Abadan, Kerman, Zahedan, Karaj, Rashjt, Yazd, Hamadan, Koramsjar, Ahvaz, Urmia, Arak, de religieuze stad Qom en de oude hoofdstad Isfahan.
Bevolking
De bevolking in Iran kende een snelle groei. In 1900 waren er tien miljoen Iraniërs, nu zevenmaal meer [1]. De stijging was bijzonder sterk na de Iraanse Revolutie van 1979. Van 1995 tot 2005 steeg het inwonertal met 8,4 miljoen. De meerderheid van de bevolking is jonger dan 30 jaar.
Volgens het CIA World Factbook is de bevolking verdeeld in de volgende etnische groepen: Perzen (51%), Azeri’s (24%), Gilaki en Mazandarani (8%), Koerden (7%), Arabieren (3%), Beloetsji(en) (2%), Lurs (2%), Turkmenen (2%), Qashqai Turken, Armeniërs, Joden, Assyriërs en anderen. Hierbij moet worden opgemerkt dat andere bronnen andere percentages geven.
Bestuurlijke indeling
Iran is onderverdeeld in 30 provincies. Elke provincie (ostan) is weer onderverdeeld in regio’s (shahrestan) en die zijn weer onderverdeel in districten (bakhsh).
Religie
De staatsreligie van Iran is het Twaalver sjiisme, maar er zijn ook andere religies die gepraktizeerd en erkend worden.
Van de inwoners van Iran is 89% sjiiet en 9% procent is soenniet. De soennieten zijn vooral Koerden in het noordwesten, Beloetsji in het zuidoosten en Turkmenen in het noordoosten van het land. Verspreid over het land wonen ook veel aanhangers van het soefisme, maar deze kunnen zowel soennitisch als sjiitisch zijn.
Naast moslims zijn er relatief kleine erkende gemeenschappen christenen, joden, zoroastristen en hindoes. De bahá’í worden vervolgd.
Cultuur
Iran heeft een bijzonder rijke cultuur waarin oude en moderne elementen gecombineerd worden. In het land zelf wordt wel gezegd dat Iran drie invloeden moet zien te combineren. Die drie zijn de klassieke Iraanse cultuur van het Perzische Rijk uit de Oudheid, de islam en de islamitische cultuur die de Arabieren brachten en de moderne westerse cultuur.
Naast diverse archeologische plaatsen, zoals de oude hoofdstad Persepolis en de stad Pasargadae, heeft het ook recentere culturele hoogtepunten zoals de stad Isfahan.
De poëzie heeft altijd een zeer hoog niveau gehad. De Sjahnama of het Boek der Koningen van Ferdausi is het nationale epos van Iran en telt 60.000 dichtregels. Het is het belangrijkste werk van de Perzische mythologie. Naast Ferdausi zijn Hafiz, Nezami en Roemi andere bekende dichters.
De Perzische miniaturen, kleine schilderijen, zijn de belangrijkste Iraanse vorm van de schilderkunst. Reza Abbasi uit de zeventiende eeuw is de bekendste Iraanse schilder.
Bekend over de hele wereld zijn de Perzische tapijten. De windmolen en de domesticatie van de tulp komen waarschijnlijk uit het oude Perzië.
Tegenwoordig zijn nog steeds veel schrijvers en filmmakers actief in Iran.
Bij het begin van de lente viert men het Iraanse nieuwjaar, Noroez.
Teheran (Tehran)
Teheran (Nieuw-Perzisch:?????) is de hoofdstad van Iran. De stad ligt in het noordelijke gedeelte van het land aan de voet van het Elboersgebergte, waar het in de gelijknamige provincie Teheran is gelegen, waarvan het tevens ook de hoofdstad is. De stad Teheran telt 10 miljoen inwoners. Tezamen met de voorsteden wonen in het stedelijk gebied 13 miljoen mensen.
Teheran ligt op een hoogte variërend van ± 1100 meter in het zuidelijke gedeelte van de stad tot 1750 meter in het noordelijke gedeelte van de stad.
De stad kan min of meer worden opgesplitst in een arm en overwegend ‘religieus’ zuidelijk deel en een rijk en min of meer ‘seculier’ noordelijk gedeelte.
Teheran heeft een landklimaat met grote temperatuurverschillen tussen zomer en winter variërend van -9ºC als minimumtemperatuur in januari tot +42ºC als maximumtemperatuur in augustus. In de winter valt geregeld sneeuw, die overigens nooit lang blijft liggen.
Teheran wordt voor het eerst vermeld in de 11e eeuw v.Chr., maar archeologische opgravingen hebben aangetoond dat de eerste bewoners zich zo rond 3000 v.Chr. vestigden. Teheran was vroeger een van de dorpen van de grote, oude stad Rey. Pas vanaf de 17e eeuw ontwikkelde Teheran zich tot een echte stad. Agha Muhammad Khan, de stichter van de Kadjaren-dynastie, koos Teheran in 1788 als de hoofdstad van Iran.
De tweede sjah van de Kadjaren, Fath Ali, die de basis legde voor een Perzische culturele renaissance, liet mooie en grote paleizen optrekken in Teheran. Onder zijn regering vestigden zich vele ambachtslieden en kooplieden uit oudere Perzische centra als Kashan, Isfahan, Shiraz en Tabriz zich in de nieuwe hoofdstad.